Kahve Bitkisi

Kahve bitkisi hakkında sizin için Mert Tüzün yazdı...

Kahve, kökboyasıgiller (Rubiaceae) familyasının “Coffea” cinsinde yer alan bir ağaç ve bu ağacın meyve çekirdeklerinin kavrulup öğütülmesi ile elde edilen bir içecektir. *

Bir bitki olarak kahve ağacı, sıcak ve nemli iklime ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle Afrika, Asya ve Amerika kıtalarının ekvatora yakın bölgelerinde, oğlak ve yay dönenceleri arasında yetişmektedir. 15- 20˚ C sıcaklık ve 500-1700 metre yükseklik kahve ağacı için ideal gelişme şartlarıdır (Gürsoy 2005:59).

Kahve bitkisi, beyaz çiçekli, defneye benzer bodur bir bitkinin kiraza benzeyen meyvelerinin içerisinde bulunan çekirdektir. Her meyvede birbirine bakan 2 adet çekirdek bulunur. Bu çekirdekler yeşil ve ham halde iken rahiyasını belirgin hale getirmek için kavrulur (Durukan 2013:130).

Kahve bitkisi, 129’a yakın türe sahiptir (Girginol 2017:21). Dona karşı hassas olan, sıcak ve rutubetli hava isteyen kahve ağacı, kumlu yamaçlarda yetişmektedir (Yeni Türk Ansk 1985:1628-1629). Kahve bitkisinin yüksekliği 7-12 metre civarında olsa da, meyvelerin kolay toplanabilmesi için sürekli budanır. 4-5 metre uzunluğunda bir çalı boyutunda tutulur.

Dalların üstünde ve yaprakların dibinde, salkımlar halinde gelişen meyvenin içinde, bir zar ile kaplı çekirdeği bulunur. Zarın dışında ise daha sert bir kabuk vardır. Kahve meyvelerinin çok düzenli kontrol edilmeleri ve olgunlaşanların toplanılması gerekir. Çünkü olgunlaştıktan sonra on dört gün içinde çürümeye yüz tutarlar (Taştan 2009:54).

 Kahve bitkisinin 10–12 santimetre uzunluğunda oval yaprakları, küçük beyaz yasemin kokulu çiçekleri vardır. Kahve meyveleri dalların üstünde ve yaprakların dibinde salkımlar halinde yetişir. Başlangıçta yeşil renkli olan kahvenin olgunlaştıkça rengi kızarır ve meyvenin etli kısmının içinde zarla kaplı bir çift kahve çekirdeği bulunur.

Bunların 5–10 tanesi 2 gram gelmektedir. Ekildikten 3–4 yıl sonra meyve vermeye başlayan kahvenin meyvesinin olgunlaşması 8–10 ay sürmektedir (Şahbaz 2007:5).

Kahve bitkisinin ortalama ömrü otuz ila kırk yıldır. En verimli zamanları ise sekiz ila on iki yaşları arasıdır. Bu dönemlerde bir ağaçtan yılda yaklaşık 1 kilogram kahve elde edilir. Bu yaşlardan itibaren verim gitgide düşmektedir (Taştan 2009:54).

Kahve türlerinde en önemli yer tutan ve kahve üretiminin büyük çoğunluğunu kapsayan 2 türü vardır; Arabica ve Robusta. Üretimin %70’lik kısmı Arabica türü çekirdek iken %25’lik kısmını Robusta çekirdekler oluşturur (Girginol 2017:21). Arabica çekirdeklerinden üretilen kahve, Robusta’ya göre daha az kafein içerir.

Bu tür, dünya kahve üretiminde %70 oranında bir hacme sahiptir. Ancak hastalıklara ve iklim koşullarına çok dirençli olmadığından dolayı yetiştirilmesi zordur ve çok pahalıdır. Robusta türünün kokusu ve lezzeti arabica kadar iyi değildir ama daha bol ürün vermektedir (Taştan 2009:54).

Kahve meyveleri aynı zamanda kahve kirazları olarak adlandırılmaktadır. İngilizce kullanımı ise cherry’dir. Bir kahve dalındaki kahve meyvesi kümelerinin tamamı aynı anda olgunlaşmaz. Bazıları daha yeşil iken bazıları olgunlaşmış olur. Olgunlaşmış olanların çürümeden toplanması gerekir. Bu sebeple kahve hasadı birkaç seferde yapılmaktadır. Yalnızca olgunlaşmış meyveleri toplamak, yeşil veya sarı olanları bırakmak gerekmektedir. Makinelerle yapılan toplama işleminde bu ayrım yapılmamaktadır.

Hasat sonrasında yeşil meyveleri yine makineler ile ayrıştırma yapılabilse de günümüz yöntemlerinde insan gücüyle toplanan meyveler kadar sağlıklı sonuçlar vermemektedir. Aynı zamanda makineli toplama işleminde kahve bitkisine ve meyvesine de zarar verildiğinden dolayı günümüzde tercih edilen nitelikli kahve hasadı insan gücü ile yapılan yöntemdir.

Gelecek zamanlarda bitkiye ve kahve kirazına zarar vermeden aynı zamanda yalnızca olgunlaşmış ve defekt içermeyen çekirdekleri hasat edebile makineler var olduğunda kahve hasadı daha pratik bir hal alacaktır.

Kaynaklar:

Durukan, L. 2013. Çekirdek’ten Kültür’e: Türk Kültüründe Kahve ve Kahvehane. Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, (2): 127-138.

Girginol, R. C. 2017. Kahve: Topraktan Fincana. A7 Kitap Yayınevi, 4. Baskı, İstanbul.

Gürsoy, D. 2005. Sohbetin Bahanesi Kahve. Oğlak Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul.

Şahbaz, S. 2007. Geçmişten Günümüze Kahvehaneler, Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri ve Önemi: Aydın Merkez Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.

Taştan, K. Y. 2009. Sufi Şarabından Kapitalist Metaya Kahvenin Öyküsü. Akademik Bakış, 2 (4): 53-86. Sayı:4, Cilt:2, Sayfa: 53-86

Diğer içeriklerimize buradan ulaşabilirsiniz.